Thread Rating:
  • 22 Vote(s) - 3.05 Average
  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
Dogu Göktürk Hakanlığı
#1
Dogu Göktürk Hakanlığı
Do u'da zor şartlar altında hakan îşbara dengeyi büsbütün kaybetti. Ordu mensuplan arasında, kendisi ile mücadeleye devam eden Ta-lo-pien'e ba lı olduklarını zannetti i yüksek rütbeli kumandanları vazifeden uzaklaştırma a, hatta cezalandırma a başladı. Neticede bu askerlerle, prenslerden bazıları Çin'den yardım istemek zorunda kaldılar. Etrafında korku ve nefret uyandıran îşbara da, kendi gücünden çok şey kaybetti ini ve Tardu -Ta-lo-pien ikilisinin tehdidi altına girdi ini esefle gördü ü için bizzat, Sui hükümdarına müracaat ile askerî destek ve barış dile inde bulundu. Teklifı sevinçle kabul eden Wen-ti'nin derhal yolladı ı heyetin başında diplomat Yü K'ing-tsî ile birlikte yine Ç'ang-sun şeng bulunuyordu. Başkentte Hatun'un ve di er Türk ileri gelenlerinin önünde bu iki Çinli, îşbara'ya hakaret edecek kadar ileri gittiler ve "Çin imparatorunun o lu" oldu unu kabul eden hakanı "Ç'en" (bende) ilan ettikten sonra memleketlerine döndüler. Do u hakanlı ı Çin himayesine girmişti. Durumu kendi çıkarına kıyasıya sömürmeyi tasarladı ı anlaşılan Çin, Türkleri büsbütün yozlaştırmak maksadı ile, halkını Çince konuşturma a, Çinliler gibi giyinme e, Çin adetlerini kabule teşvik ve mecbur etmesi için îşbara üzerinde zorlu baskısını artırdı. Hakan imparatora gönderdi i 585 tarihli mektupta bu talepleri şöyle cevaplandırmakta idi: "Size baglı kalacak, haraç verecek, kıymetli atlar hediye edecegim. Fakat dilimizi degiştiremem, dalgalanan saçlarımızı sizinkine benzetemem, halkıma Çinli elbisesi giydiremem, Çin adetlerini alamam. ımkan yoktur, çünkü bıı bakımlardan milletim fevkalade hassastır, adeta çarpan tek bir kalb gibidir." ve ilave ediyordu: "Sui imparatoru dünyanın gerçek hakimidir. Gökte iki güneş olmadı ı gibi, yerde de iki hükümdar olmamalıdır" vb.
Gök-Türk hakanlı ının parçalandı ı, tabi kütlelerin ayaklandı ı, Türklerin Çin'e ilticaya başladıkları, Türk hükümdar ailesi mensuplannın birbirine düştü ü bu karışıklıkta ışbara öldü (587). Yerine geçen kardeşi Ç'ıı-lo-hoıı (=Ye-hu Kagan) ve arkasından Toy tarafından (Devlet Meclisi'nce) hakan ilan edilen Tulan (588-600) zamanlarında durum düzelmedi. Meşhur Ç'ang-sun şeng Gök-Türk hakanlı ını iyice çökertme yollarını gösteren raporlar hazırlı(Zeker) imparatoruna takdim ediyor, elçi olarak geldi i Ötüken'de türlü entrikalarla Türk hanedan üyelerini karşı karşıya getiriyordu. En büyük yardımcısı da, önce T'a-po'nun, sonra ışbara'nın ve nihayet, Tulan'ın öldürülmesinden sonra, Çin'in muvafakatı ile tahta çıkarılan, Ye-hu'nun o lu, K'i-min (= T'u-li. 600-609) hakanın karısı olan Çinli prenses Ts'ien-kin idi. K'i-min, bu defa, Do u hakanlı ını kendi idaresine alma a çalışan Tardu'ya karşı kullanılmakta idi. Bu K'i-min de imparator Yang-ti'ye, 607'de, gönderdi i bir mektupta "Haşmetpenah'ın aciz bir bendesi" oldu unu, hatta vaktiyle ışbara'nın bile reddetti i "Türk kavmini Çinliler gibi yapma a -giyim, adet ve dilde Çinlileştirme- hazır bulundu unu" yazabiliyordu. Ancak, ölümünden sonra yerine geçen o lu şi-pi (Shih-pi, 609-619) Gök-Türk haysiyetini biraz kurtarabildi. Bir Çinli prenses ile evlenmekle beraber bunu, Çin'in Gök-Türk iç işlerine karışmasını önleyen bir paravana olarak kullandı. 5-6 yıl içinde Do u Hakanlı ı topraklarındaki da ınıklı ı giderdi; batıda Tibet'e ve do uda Amur nehrine kadar tekrar itaat altına aldı (615). Durumdan telaşa düşen Sui imparatoru, Türk hanedan üyeleri arasında anlaşmazlık çıkarma a dayanan de işmez Çin planını yeniden uygulama a geçti: Bu defa yol göstericisi, hususî entrika raporları hazırlayan ve Batı Asya için yazdı ı eserler başlıca kaynaklardan sayılan Çin devlet ve "sömürge" adamı P'ei-chü idi. Hakanın küçük kardeşi Ç'i-ki çad'a "hakanlık" teklif edildi. Fakat milletin perişanlı ını ve Çin tahakkümünün rezaletlerini gören bu genç, hem teklifi, hem kendisine vaad edilen Çinli prensesi reddetti. Çinliler başka bir yol denediler: Gök-Türk nazır (Bakan)'larından birini pusuya düşürerek öldürdükten sonra, Hakan'a onun muhalefet maksadı ile kendilerine müracaat etti ini, fakat "aradaki dostluktan" dolayı onun ortadan kaldırılmasını uygun bulduklarını bildirdiler. Gaye Hakan şi-pi ile Gök-Türk büyüklerinin arasını açmaktı. Hakan bu oyuna da gelmedi. Gök-Türk nazırının öldürülmesi hadisesinin Çin-Türk anlaşmasını bozdu unu ileri sürerek yıllık haracı kesti, savaşa hazırlandı. Planı, Çin'in kuzey eyaletlerinde geziye çıkmış olan imparator Yang-ti'yi baskınla yakalamaktı. Fakat teşebbüs hakanın Ötüken'de bulunan zevcesi Çinli prenses t-ç'eng tarafından gizlice Çin'e bildirildi i için sür'atle geri dönme e çalışan imparator, takipçi Gök-Türk süvarileri tarafından şan-si'de Yen-men (bu-gün Tai-hien) mevkiinde kuşatıldı. Üzüntüsünden a ladı ı rivayet edilen imparatorun imdadına yine aynı prenses yetişti: Gök-Türk ülkesinde büyük bir isyan çıktı ı söylentisini yayarak Türk ordusunun geri çekilmesini sa ladı (615).
Yang-ti'nin son, itibar düşürücü durumu Çin'de karışıklıklara yol açtı ve ona karşı muhalefet gittikçe arttı. Bu defa da Çin ileri gelenlerinin Gök-Türklere sı ınmalarına şahit olunuyor ve şi-pi hakan Çinlilerin siyasetini kendilerine karşı tekrarlıyordu. Çin sarayını ya malayarak aldı ı kıymetli eşyayı Gök-Türk hakanına sunan mülteci Liang Shi-tu'yu, şi-pi "Çin kaganı" ilan ederek (617) kendisine bir kurt başlı sancak verdi. Liu Wu-Chou adlı di er bir kumandanı da "Batı Çin kaganı" yaparak, Sui'lere karşı sefere çıkardı. şi-pi'nin siyasî faaliyetleri arasında, tarihî bakımından en ehemmiyetlisi Çin umümî valilerinden Li Yüan'ı himayesine alıp desteklemesidir ki, andlaşma gere ince, Türk ordularının yardımı ile Sui'leri iktidardan uzaklaştırarak başkent Ç'ang-an'daki imparatorluk servetini hakana takdim eden, ayrıcı 30 bin top ipek ve yıllık vergi vermeyi kabul etmiş olan Li Yüan, Çin'de 300 yıl kadar hüküm süren ünlü T'ang sülalesini (618-906) kurmuş ve kendisi imparator olarak Kao-tsu (618-626) unvanını almıştır.
şi-pi'den sonra hakan Ç'u-lo (619-621) kardeşinin sert siyasetini takip ediyor ve Hakanlı a karşı tutumu kısa zamanda de işen T'ang imparatoruna karşı Sui sülalesini canlandırma a kararlı bulunuyordu. Fakat karısı Çinli prenses ı-ç'eng tarafından zehirlenerek öldürüldü. Hakan olan kardeşi Kie-li (621-630) kifayetli bir adam de ildi. Hain prenses î-ç'eng ile evlenmiş, a ır dille yazdı ı mektuplarla imparatoru tahrik etmişti. Karısının tesiri altında idi. Plansız, taktiksiz, sadece cesarete dayanan askerî teşebbüslerinde bir-iki defa ma lüp oldu. Tutumu millette emniyetsizlik uyandırdı. Tarduşlar, Bayırkular, Uygurlar ayaklandılar (627). Tarduş başbu u î-nan'ın darbeleri yıkıcı olmuştu. Vaktiyle Türk himayesine sı ınmış olan birçok Çinli Tang imparatorundan af dileyerek memleketine dönüyor, K'i-tanlar ve başka kavimler Çin ile temaslar arıyor ve sınır bölgelerinde Çin'e ba lanıyorlardı. ımparator T'ai-tsung (627-649, Li Yüan'ın o lu) Türklere vuraca ı darbe için vaziyetin olgunlaşmasını bekliyordu. Hakan kuşattı ı bir şehir önünde ma lüp olarak çekilirken yakalandı, muhafaza altında Çin başkentine gönderildi (630).
Tai-tsung'un kendini "Türkler'in Gök Kaganı" ilan etti i 630 senesi Do u Gök-Türk istiklalinin sonu kabul edilmiştir. Hakanlı a ba lı kabileler ve yabancı topluluklar da ılıyor, Gök-Türk prensleri etraflanna kuvvet toplayabilecek kimseler olmadıklanndan, herkes başının çaresine bakıyor, bazı gruplar Çin'e sı ınıyorlardı. Gerçi başta Aşına ailesinden "kagan"lar vardı, fakat bunlar artık Çin sarayının emrinde, oraya sadakat ziyaretleri yapan, hediyeler sunan, imparatorlardan türlü unvanlar alan birer kukla idiler. Gök-Türklerin acıklı durumunu; Çin sarayında imparator huzurunda Türklere karşı ne yapılabilece i hususunda, cereyan eden münakaşalardan anlamak mümkündür. Neticede Kuzeybatı Çin'de (Ordos) Sed boyunda "6 Eyalet" bölgesine Türklerin yerleştirilmesi kararlaştırıldı. Bu suretle belki Türklerin Çinlileşece i umuluyordu. Fakat 680'e kadar geçen 50 yıl devamınca Türk mılleti kendini unutmadı, dilini, örf ve adetlerini korudu, tarihinin şanlı hatıralarını ruhumda yaşattu. Bu arada ufak çapta baş kaldırmalar oluyurdu: Mesela Aşına ailesinden bir prensin Altaylarda Türk hakanlı ını ihyaya çalışması (646-649), yine Gök-Türk hükümdarlan soyundan Tu-çi'nin On-ok'ların basında "kagan" ilan edilerek (676-678 ) Çin'e karşı Tibetlilerle ittifak etmesi. Çinliler tarafından şiddetle bustırılun bu hareketler arasında en çok hayret uyandıran, 639 yılında Kür-şad'ın ihtilal teşebbüsüdür. T'ang imparatorunun saray muhafız kıt'asında vazife gören Gök-Türk pren-si (588'de savaş meydanında ölen Hakan Ye-hu'nun küçük o lu) Kur-şad
Çince'de: Kie-şe) Türk devletini ihya etmek için 39 arkadaşı ıle bir gizli cemiyet kurmuş ve önce, bazı geceler tek başına şehirde dolaşan imparator Tai-tsung'u yakalama a karar vermişti. Fakat planın uygulanaca ı gece ansızın patlayan fırtına yüzünden imparator saraydan çıkmadı. Kararın geciktirilmesini sakıncalı gören Kür-şad ve arkadaşları bu defa do ruca saraya yürüdüler. 40 Türk, sarayı ele geçirip başkente hakim olmayı düşünüyorlardı. Yüzlerce muhafız telef edildi ise de dışandan sevkedilen ordu ile başa çıkılamadı. şehir yakınındaki Wei ırma ına do ru çekilen Kür-şad ve arkadaşları yakalanarak öldürüldüler





Signing of RasitTunca
[Image: attachment.php?aid=107929]
Kar©glan Başağaçlı Raşit Tunca
Smileys-2
Reply


Forum Jump:


Users browsing this thread: 1 Guest(s)